Sağlık Hizmetlerinde Tanıtım ve Bilgilendirme Faaliyetleri hakkında yönetmelik neler getirdi, neler eksik kaldı gelin birlikte inceleyelim.
T.C Sağlık Bakanlığı, Sağlık Hizmetleri Genel Müdürlüğü’nün yayınladığı yönetmeliğin amacı sağlık hizmetlerinde tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerine ilişkin temel ilke ve ölçütlerin belirlenmesi, bu faaliyetlerin denetlenmesi ve uygulanacak yaptırımlara ilişkin usul ve esasların düzenlenmesi olarak tanımlanmıştır. Bu yönetmelik yayınlandığında yer yerinden oynadı adeta, ancak birçok kişinin aslında farkına varamadığı şey önceden de var olan yasakların yeni bir ekleme olmadan daha bir düzen altına alınmaya çalışılması olduğuydu.
Judge gavel and documents, close-up view
Bu yönetmelik sadece Sağlık Bakanlığı tarafından verilen izin, uygunluk belgesi veya ruhsat ile faaliyet gösteren tüm sağlık kurum, kuruluş, müesseseleri ve uluslararası sağlık turizmi aracı kuruluşları tarafından yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerini değil bunun yanı sıra sağlık hizmet sunumu alanında yetkisi, izni ya da ruhsatı bulunmayan kişi, kurum ve kuruluşlar tarafından yapılan tanıtım ve bilgilendirme faaliyetlerini de kapsamaktadır. Yani Sağlık Bakanlığı kendisine direkt bağlantılı gibi görünmeyen firmaları da bu yönetmelik ile kontrol altına almaktadır.
Bu yönetmelik aslında 11/4/1928 tarihli ve 1219 sayılı Tababet ve Şuabatı Sanatlarının Tarzı İcrasına Dair Kanuna dayanmaktadır. Tabi bu kadar eski bir kanuna dayanmasının bazı çevrelerce güncel yaşam ile bağdaşmadığı şeklinde yorumlanmasına da sebep olmaktadır.
Temelde birçok cerrah, başta Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahlar olmak üzere bu kanunun doktorların aleyhine olduğunu düşündü. Ancak gerçekte kanun lehimize birçok detay içeriyor. Aşağıda madde madde bu kanun hakkında kendi yorumlarımı yazacağım.
YÖNETMELİK ÖZETLE NELER İÇERİYOR:
Sağlık alanında tanıtım ve bilgilendirmede temel ilkeler
1219 sayılı kanunda açıkça ifade edildiği gibi aslında sağlık hizmet sunumunda örtülü veya açık reklam yapılması ve yaptırılması yasaktır. Ancak yönetmelik bazı şartlarla tanıtım yapılabileceğini belirtiyor. Bu şartlar:
- Tanıtım ve bilgilendirmelerde, genel ahlaka, tıbbi deontoloji ve meslek etiği kurallarına uyulması zorunludur. Aslında bu ön şart hiç de yadırganmayacak gibi, ancak buradaki genel ahlak hangi kurum tarafından nasıl belirlenecek, işte bu biraz karışıklığa yol açacak gibi gözüküyor.
- Sağlık hizmet sunumu ile ilgili bilgilendirmeler, sadece konusunda hukuken yetkili sağlık meslek mensupları tarafından yapılabilir. Bu madde aslında son derece doğru bir madde ve sağlıkla hiç işi olmayan ve işe sadece ticaret olarak bakan simsarların tanıtım yapamayacağını ifade ediyor. Bu madde uygulanabilirse aracılar ortadan kalkacak ve sadece sağlık mensupları tanıtım yapabilecektir anlamına gelmektedir.
- Sağlık tesislerinin hasta tedavi ettiği uzmanlık dallarından başka hastaları kabul ve tedavi ettiği intibaını uyandıracak şekilde halkı yanıltan, yanlış yönlendiren, kişi ve toplum sağlığını tehlikeye düşüren, talep ve haksız rekabet ortamı yaratan tanıtım ve bilgilendirme yapılamaz. Bu madde de herkesin kendi işini yapmasını, özellikle alan ihlallerinin çok sık olduğu günümüzde uygulamalara bir miktar düzen getirilebilmesini sağlayabilir.
- Tanıtım ve bilgilendirmelerde; sağlık meslek mensubu tarafından yapılsa dahi, doğruluğu bilimsel ve klinik olarak kanıtlanmamış, yerleşik tıbbi metot haline gelmemiş, Bakanlıkça tıbbi işlem olarak tanımlanıp düzenlenmemiş tıbbi ve tedavi yöntemleri hakkında açıklamalara yer verilemez, bu yöntemlerle hastalıkların tedavi edildiği veya tedaviye yardımcı olunduğuna dair ifadeler kullanılamaz. Bu madde de aslında halk sağlığını koruyucu bir şekilde kullanılabilir, sosyal medyada hiçbir kural tanımadan bilimsel olarak hiçbir altyapısı olmayan açıklamalar ve tanıtımlar yapılmasını önleyebileceğinden çok faydalı olabilir.
- Tanıtım ve bilgilendirmeler; sağlık tesisleri için hasta kabul ve tedavi edilen uzmanlık dalları, adres ve iletişim bilgileri ile hizmet verilen sağlık alanıyla ilgili sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgiler, hekim ve diş hekimleri için ise 1219 sayılı Kanun ile belirlenen ana dal ve yan dal uzmanlıkları, akademik unvan, muayene gün ve saatleri, hasta kabul ettiği zaman ve mahal bilgisi ve hizmet verilen sağlık alanıyla ilgili sağlığı koruyucu ve geliştirici nitelikteki bilgiler ile sınırlıdır. BU madde biraz daha açıklığa kavuşturulması gereken bir madde, uzman hekimlerin çeşitli eğitim ve uzmanlık tecrübelerini paylaşmalarını engelleyici şekilde de kullanılabilir. Öte yandan kendisine çeşitli unvanlar ve eğitimleri yakıştıran “şarlatan” davranışlarda bulunanlara engel olabilmesi de olumlu olarak algılanabilir. Bu madde de kişilerin şikayet veya denetim halinde iddialarını kanıtlayamamaları halinde ağır cezalar uygulanarak caydırıcı olarak kullanılabilir.
- Tanıtım ve bilgilendirmelerde; 1219 sayılı Kanunda yer alan ana dal ve yan dal uzmanlığı dışında uzmanlık unvanı yazılamaz ve kullanılamaz. Bu özellikle son zamanlarda bölümler arasında, unvan gaspı diyebileceğimiz ve haksız olarak kendisini sahip olmadığı bir uzmanmış gibi gösteren kişilere karşı çok önemli bir adımdır. Bu konuda herhalde en mustarip branş Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahi’dir. Hiçbir bölüm unvanında “Plastik” veya “Estetik” kelimeleri bir uzmanlık olarak bulunmamasına rağmen pek çok başka branş adının önüne arkasına bu kelimeleri ekleyerek mevcut olmayan uzmanlık dallarını unvan olarak kullanmakta ve hatta bu uydurdukları unvanlarla uygulamaları Plastik, Rekonstrüktif ve Estetik Cerrahlardan daha iyi yaptıklarını iddia etmektedirler. Bu unvan gaspının yanında bir de hiç olmayan unvanların (burun uzmanı, meme uzmanı, baş boyun cerrahı, yüz plastik cerrahı vb.) uydurularak kullanıldığını ve halkı yanılttığını görmekteyiz.
- Hastaların sağlık hizmetine yönelik teşekkür ilanında bulunduğuna dair izlenim oluşturacak faaliyetlerde bulunulamaz. Burada hasta memnuniyeti ve tavsiyesi çok önemli olmakla beraber bu amaçla hasta olmayan kişiler tarafından veya bilgisayar teknolojileri kullanılarak yapılan yanıltıcı girişimlerin önüne geçilmek istenmiştir ancak burada kurunun yanında yaş da yanmaktadır diyebiliriz. Daha iyi bir denetim ile bu madde serbest bırakılabilir çünkü sosyal medyada referans oldukça önemli bir konudur.
- Tanıtım ve bilgilendirmeler, hastayı sağlık meslek mensubuna veya sağlık kuruluşuna doğrudan veya dolaylı biçimde yönlendirecek içerikte olamaz. Bu madde de tanıtımın temel doğasına aykırı gibi durmaktadır. Yönlendirme amacı olmayacaksa insanlar neden tanıtım yapsın, bir de hastalar yönlenmesin diye kurum veya kişilerin kendini kötülemesi lazım herhalde.
- Tıbbi yardım hizmetleri, genel sağlık kontrolü (check-up), sağlık taraması, danışmanlık, bilgilendirme gibi sebeplerle aracı kuruluş, yayın ve iletişim kanalları vasıtasıyla belirli bir sağlık meslek mensubuna ve sağlık kuruluşuna yönlendirme yapılamaz. Bu madde de bir önceki madde gibi biraz sorunlu olabilir, ancak ücretsiz muayeneler veya uygulamalarla haksız rekabeti önleyebileceği için olumlu olarak da algılanabilir.
- Bilimsel terimler, araştırma sonuçları veya bilimsel yayınlardan yapılan alıntı ve istatistiki veriler gerçekte olduklarından farklı sonuçlar doğuracak biçimde sunulamaz. Bu konu da sık rastladığımız çarpıtmalar nedeniyle oldukça önemlidir, ancak bilimsel yayınların bile bilimsellikten uzak olduğu bu dönemde oldukça zor denetlenebilecek bir durumdur.
- Sağlık hizmetine konu olan mal veya hizmetin diğerlerinden farklı ya da daha üstün olduğu algısı oluşturacak biçimde insanların güvenini kötüye kullanan ya da bilgi eksikliğini istismar eden tanıtım ve bilgilendirme yapılamaz. Burada da iyi olan iyi olduğunu asıl kanıtlayacak diye bir soru gelebilir, hasta yorumu yasak iyi olduğunu kanıtlamak yasak vb. Gerçekten karışıklık oluşması çok olası bir madde.
- İnternet sitelerindeki bilgilendirmenin son güncelleme tarihi ile internet sitesi editörüne ulaşılabilecek iletişim bilgileri açıkça belirtilir. Verilen bilgilerin güncelliğini göstermesi açısından önemli bir madde olduğunu düşünüyorum.
- ) İnternet arama motorlarına sağlık tesisleri ve hekimler tarafından kayıt yaptırılabilir. Ancak, kullanılacak anahtar kelimeler ve arama motorlarında çıkan sonuç sayfasında yer alan tüm bilgiler bu Yönetmelikteki ilkelere aykırı olamaz. Bu madde de Google ve benzeri internet arama motorlarının çalışma prensipleriyle çeliştiğinden sorunlara yol açabilir.
- Kişilerin bilgi ve rızaları olmaksızın kişisel telefonları aranamaz, mektup, kısa ileti, elektronik posta ve sosyal paylaşım araçları vasıtasıyla ileti gönderilerek reklam ve tanıtım yapılamaz. Bu madde tamamen KVKK ile uyumlu olarak hazırlanmış.
- Sağlık hizmetleri; özendirme, çekiliş ve hediye gibi pazarlama amaçlı sunulamaz ve bu amaca yönelik reklam, tanıtım ve bilgilendirme yapılamaz. Hekimlik mesleğinin onurunu ayaklar altına alan bu uygulamaları önlemesi açısından gerekli bir madde olduğuna inanıyorum.
Tanıtım ve bilgilendirmelerde görsel içerik kullanımı
MADDE 7- (1) Sağlık meslek mensupları ve sağlık tesislerinin, sundukları sağlık hizmetleri ile ilgili yapacakları tanıtım ve bilgilendirmelerinde; tedavinin etkilerini kıyaslayıcı ve talep oluşturan nitelikte öncesi ve/veya sonrası görsellerin bulunması yasaktır. Aşağıdaki ilke ve esaslara uyulması şartıyla görsel içerik kullanılabilir:
- a) Paylaşılacak görsel içeriklerde; genel ahlak kurallarına aykırı, kamu sağlığı ile esenliğine tehdit oluşturan, kişi hak ve hürriyetlerini zedeleyen, hastanın özel ya da sosyal yaşamını istismar edici, toplumu endişeye sevk edici veya yanıltıcı biçimde görüntü ve ifadelere yer verilemez.
- b) Hastaya ait görsel içeriklerin kullanılabilmesi için hastanın kendisinin, küçük veya mahcur ise veli veya vasisinin açık rızasının alınması ve Hasta Hakları Yönetmeliğine uyulması şarttır. Açık rıza alınırken EK-1 de yer alan Görsel İçerik Kaydetme ve İşleme Onam Formu kullanılır.
- c) Hasta, paylaşılacak görsel içeriği önceden görme hakkına sahiptir. Görsel paylaşım izni, hastanın kendisinin, küçük veya mahcur ise veli veya vasisinin isteği üzerine herhangi bir usul ve şarta bağlanmaksızın her zaman geri çekilebilir. Hastanın geri çekme talebini sağlık tesisi veya ilgili sağlık meslek mensubu derhal işleme almak ve sonuçlandırmakla yükümlüdür.
ç) Görüntü paylaşım izni vermeyen hastalara, tanı ve tedavi uygulamalarında ve alınacak bedellerde herhangi bir değişiklik olmayacağı bilgi ve güvencesinin verilmesi zorunludur.
- d) Görsel içeriklerinin kullanılabilmesi için alınan izin karşılığında hastaya herhangi bir ödeme ya da indirim yapılamaz, hediye verilemez.
- e) Tanıtım ve bilgilendirmede kullanılacak video ve fotoğraflara ait ortamların, kullanılan tekniklerin gerçeğine aykırı olmaması, yanıltıcı makyaj olmaksızın görüntülenmesi zorunludur. Görsel içerikler üzerinde sonradan teknolojik değişiklik veya düzeltme uygulanamaz. Görsel içeriklerde işlem tarihi ve görselin görüntülendiği tarihin belirtilmesi zorunludur.
- f) Başka mecralarda yapılmış olsa dahi görsel içeriklere ilişkin yapılan hasta yorumları veya teşekkür ilanı anlamına gelecek ifadeler paylaşılamaz. Görsel içeriklere ait paylaşımların tamamen yoruma kapatılması zorunludur.
- g) Ameliyat veya tıbbi girişim esnasında ve ameliyathanede hasta görüntüsü paylaşılamaz.
ğ) Genel ahlak kurallarına aykırılık teşkil edecek şekilde vücudun mahrem bölgelerine ait görsel içerikler paylaşılamaz.
- h) Görsel içerikli paylaşımlar, sağlık tesisi veya ilgili sağlık meslek mensubunun kendisi tarafından yapılmak zorundadır. Bu paylaşımların başkaları tarafından yapılmış olması ilgili sağlık tesisi veya sağlık meslek mensubunun sorumluluğunu ortadan kaldırmaz.
ı) Paylaşılan görsel içerikler; yazılı, görsel basın, sosyal medya platformları, internet siteleri gibi mecralarda sponsorlu olarak ya da ücret verilerek yayınlatılamaz.
- i) Sağlık meslek mensubu veya sağlık kuruluşunun, diğer sağlık meslek mensuplarından veya sağlık kuruluşlarından daha üstün veya daha iyi olduğu izlenimini vermeye yönelik olarak bölge, mekân, tıbbi cihaz, donanım, araç, gereç veya personel yahut benzeri herhangi bir unsur ile ilgili görsel paylaşılamaz.
Bu yönetmeliğin en çelişkili olduğu durum “Uluslararası Sağlık Turizmi kapsamındaki tanıtım ve bilgilendirme faaliyetleri 13/7/2017 tarihli ve 30123 sayılı Resmî Gazete’de yayımlanan Uluslararası Sağlık Turizmi ve Turistin Sağlığı Hakkında Yönetmelik hükümlerine uygun olarak yürütülür” maddesidir. Bir yandan sağlık turizmine göre tanıtım serbest gibi gözüküyorken öte yandan tanıtımlar neredeyse tamamen yasaklanıyor. Bu konudaki çelişkinin giderilmesi gereklidir.
Bir diğer çelişkili durum da öncesi sonrası resim paylaşımı için önerilen bir onam formu olmasına rağmen öncesi sonrası resim paylaşımının yasak olmasıdır, bu durum da açığa kavuşturulmalıdır.
Aslında var olan durumun biraz daha kurallar çerçevesine oturtulmasına çalışılmakta ancak bu durumun güncel hayat ve teknoloji ile etik değerler ve hasta mahremiyeti de göz önünde bulundurularak kullanılabilir hale getirilmesi, bunun yanında ülkemiz için son derece önemli olan sağlık turizmini de baltalamayacak ama düzenleyecek şeklide yapılması oldukça önemlidir.
Yapılan eleştiriler ve tartışmalarla mevcut yönetmeliğin daha işler ve güncel olarak kullanılabileceğine inanıyorum.
Yazı: Prof Dr Selahattin ÖZMEN, MD, FACS, FEBOPRAS
Koç Üniversitesi Tıp Fakültesi Anabilim Dalı Başkanı
Estetik Plastik Cerrahi Derneği Başkanı
International Society of Aesthetic Plastic Surgeons Türkiye Ulusal Sekreteri
