İyot temel bir mikro-besindir. Yıllardır tiroit hormon üretimi için gerekli bir element olarak bilinse de; aslında bütün hücrelerimizin iyota az da olsa ihtiyacı vardır. Vücudumuzda çok güçlü etkileri ve görevleri mevcut olan iyot; aynı zamanda güçlü bir anti-bakteriyel, anti viral ve anti-paraziter ajandir.
Vildan Kabataş Çelik
İyotun tarihi yüz yıllar öncesine hatta antik zamanlara dayanmakta. İyot geçmişte tıpta birçok hastalığın tedavisinde kullanılıyordu. Savaş zamanlarında dahi zehirlenmelerde ve tedavilerde iyot kullanıldığı görülmüştür. Özellikle son yıllarda iyot eksikliği dünya nüfusunun büyük bir bölümünü etkilemekte. İyot eksikliğinin çok yaygın semptom ve hastalıklara sebebiyet verdiğini biliyoruz. Diyetisyen Vildan Kabataş Çelik bu sorun hakkında konuşuyor.
Zeka geriliğinin en önemli sebebi iyot eksikliği
Dünya Sağlık Örgütü, zeka geriliğinin en önemli sebebinin iyot eksikliği olduğunu belirtiyor. Annede iyot eksikliği olduğunda ; bebek bir zeka defekti ile doğmuyorsa bile kapasitesinin altında zeka seviyesinde oluyor. Aynı zamanda meme hastalıkları, prostat ve tiroid hastalıklarının; iyotun gıdalarda ve toprakta fakirleşmesiyle doğru orantılı olarak arttığına dair istatistik çalışmalar mevcut.
İyot eksikliğinde karşılaşılan başlıca rahatsızlıkları sıralamak gerekirse ; fibrokistik meme, yumurtalık kistleri, düşükler, beyin sisi , üreme sisteminde problemler, yorgunluk, hormonal problemler, düşük bağışıklık, hafıza problemleri, tiroit bozuklukları, kilo problemleri, cilt kuruluğu, depresif ruh hali, alerjiler, üşüme, kabızlık , metabolik problemler, bazı kanser türleri, enfeksiyonlar…
Aynı zamanda düşük iyot seviyesi meme kanserinde önemli risk faktörlerinden biridir. İyot esasen deniz yosunu ve deniz suyunda bulunur. Deniz yosununun dünyada farklı tüketimleri mevcuttur. Ayrıca okyanus balıklarında ve deniz böceklerinde de iyot vardır. Besinlerde bulunan iyotun kaynağı ise yetiştiği topraktır. Yaşanılan coğrafi bölge bu noktada yetersiz ise; iyot kaynağı besinler tüketilse de yetersizlik görülebilir. Nitekim ülkemiz de; okyanus bölgesine yakın olmadığı için maalesef yeterli miktarda iyot içermemektedir.
Son yıllarda iyot eksikliğinin bir diğer sebebi de; bromüre çok fazla maruz kalıyor olmamız. İyot karşıtı bir element olan potasyum bromat 70’li yıllarda unlara katılmaya başlandı. Aynı zamanda ateşe dayanıklı mobilya ve eşyalara ( araba, yatak, kumaş, halı, oyuncaklar… ) , pestisitlere (böcek ilaçları), kalıcı saç ürünleri ve bazı temizlik, makyaj malzemelerinde de potasyum veya sodyum bromat bulunabilmekte. Yine diğer kimyasallar da (florür, klorür gibi) anti-iyot özellik gösterebilmektedir.
İsveç , İngiltere , kanada gibi bazı ülkeler 90’lı yıllarda bromlu ekmeği yasaklandı. Ancak maalesef dünyada ve ülkemizde bu durum söz konusu olmadığı için çok fazla anti-iyot kaynağı kimyasala ve toksine maruz kalmaktayız. Bu sebeple eğer kişide bir iyot kısıtlaması yok ise; iyot kaynağı gıdaları düzenli tüketmek; sağlıklı olmanın temelinde oldukça önemli bir yer tutmakta.
Günlük iyot gereksinimi :
Çocuklar için, 90-120 mcg,
Yetişkinler için, 150 mcg,
Hamile kadınlar için, 250 mcg,
Emziren kadınlar için, 250 mcg’dır.
Vücut için en çok kullanılabilir iyot sağlayan besinler
Deniz sebzeleri, derin deniz ve okyanus balıkları yüksek miktarlarda iyot içerir ve vücut için en çok kullanılabilir iyot sağlayan besinlerdir. Deniz ürünlerinden yoksun diyetler, kişiyi iyot eksikliğine yatkın hale getirebilir. Özellikle deniz yosunu, kaya koruğu iyot bakımından oldukça zengindir. Kurutulmuş / taze deniz yosunu veya spirulina tüketilebilir. Deniz yosunlarının türüne ve saklama koşullarına göre iyot içeriği oldukça farklılık gösterebilmektedir. Gramında çeşitine göre değişen deniz yosunlarında 30 mcg ile 2500 mcg iyot bulunabiliyor.
Tuzlu sularda yaşamayı seven mavi-yeşil alglerden elde edilen bir yosun olan spirulina’nın 3 gramında 15 mcg iyot bulunur. Tatlı su yosunundan elde edilen chlorella da 3 gramında 6 mcg iyot içermektedir. Yine deniz kabukluları iyot bakımından oldukça zengindir.
Pişmiş 90 gr. İstiridyede 92 mcg, 80 gr. Karides’te 13 mcg iyot bulunmaktadır. Tuzlu su balıkları iyot açısından zengindir. Ton balığı, morina ve mezgitte iyot yüksektir.
Bu balıkların pişmiş 100 gr. ‘da 100-120 mcg iyot bulunur. Konserve ton balıkları için bu durum geçerli değildir. 80 gr’da yaklaşık 17 mcg iyot bulunur. Yine deniz balıklarında da iyot bulunur. Çiftlik balıklarında yemi özel olarak iyot içermiyorsa; iyot oranı çok daha düşüktür.
İyotlu tuzlardan da iyot ihtiyacımızı karşılayabiliriz
İyotlu tuzlardan da iyot ihtiyacımızı karşılayabiliriz. 1 çay kaşığında yaklaşık 70 mcg iyot bulunur. İyot içeriğinden ötürü deniz tuzu kullanmak gerekir. Özellikle yemeği pişirdikten sonra tuzu eklerseniz, iyot kaybını çok daha aza indirgersiniz. Bazı kaynaklar tuzda ki bu iyotun, paketlenme sürecinden sofraya gelene kadar büyük oranda kayba uğradığını belirtiyor. Bu sebeple tuz kullansanız dahi; diğer zengin iyot kaynaklarını da eksiltmemek önemli.
Aynı zamanda yumurta da bir miktar iyot içerir. 1 yumurta yaklaşık 12-18 mcg iyot içerir. Diğer gıdalardaki iyot içeriğinden tam olarak bahsetmek; yetiştiği toprak ile ilgili değişebildiği için oldukça güçtür. Yine iyot, pişirme sırasında suda çözünür ve nemli saklama koşullarında buharlaşır. Bu sebeple gıdalardaki ortalama iyot içeriklerini belirtsek bile; hazırlanan yiyeceklerin tam olarak iyot içeriğinin tahmin edilmesi zordur. Selenyum eksikliği de iyot eksikliğinin etkilerinin artmasına sebebiyet verebilmektedir. Bu sebeple günlük selenyum ihtiyacını karşılamak adına 3 adet brezilya cevizi tüketebilirsiniz.
